Będący implementacją unijnej dyrektywy, obowiązujący od kwietnia 2023 art. 148¹ Kodeksu pracy stanowi, że pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. W myśl powyższego przepisu, o sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia od pracy, decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym. Pracodawca zaś jest obowiązany udzielić zwolnienia od pracy na wniosek zgłoszony przez pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia.

Pracownik może zatem skorzystać z tego zwolnienia w przypadku nieprzewidzianych, losowych zdarzeń (w tym związanych z pilnymi sprawami rodzinnymi, sprawami spowodowanymi chorobą), których nie był w stanie przewidzieć. Siła wyższa to zdarzenie o nadzwyczajnym charakterze, któremu nie można było przewidzieć ani nie można mu zapobiec. Jest niezależne od woli człowieka.

Urlop z powodu siły wyższej można wykorzystać w przypadku pojawienia się pilnych spraw rodzinnych lub wypadków, w których musi uczestniczyć pracownik. Z wolnego można skorzystać zatem w sytuacji zdarzenia niezależnego od naszej woli przykładowo zalanie mieszkania pracownika, który powinien zapewnić bliskim bezpieczny dach nad głową (co w naszych warunkach klimatycznych ma zasadnicze znaczenie), a jego przybycie do miejsca zamieszkania jest niezbędne celem usunięcia skutków awarii. I bez znaczenia jest czy kapiąca od sąsiada woda zalewa telewizor na ścianie, czy obraz Rembrandta.

Podobnie nagłe zatrucie pokarmowe babci, która miała zajmować się małym dzieckiem pracownika (a nie może tego robić ze względu na stan zdrowia) stanowi przykład sytuacji, w której przysługuje wolne z powodu siły wyższej. Zatrucia pokarmowego, co do zasady, nie można przewidzieć, zaś opiekę nad małoletnim dzieckiem należy sprawować (zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). I jest to obowiązek rodzica, także gdy jest on pracownikiem.

Także nagłe pogorszenie się stanu zdrowia samego dziecka (np. wysoka gorączka, torsje itp.), które trzeba pilnie zawieść do placówki medycznej uzasadnia wolne z tytułu siły wyższej. Małoletnie dziecko nie może udać się do lekarza samo.

Przykładem wolnego z tytułu siły wyższej będzie również wypadek dziecka w szkole czy przedszkolu, któremu w związku z tym należy zapewnić opiekę, mający miejsce w czasie trwania dnia roboczego pracownika. Wówczas też wolne z tytułu siły wyższej powinno być brane w godzinach (pozostałych do końca dniówki).

W przypadku wystąpienia siły wyższej pracownik musi złożyć odpowiedni wniosek. Kodeks Pracy nie narzuca bowiem formy, w jakiej powinien zostać złożony wniosek, ale warto zachować formę pisemną. Wzór wniosku o wolne z powodu działania siły wyższej jest dostępny w siedzibie naszej międzyzakładowej NSZZ Solidarność Stellantis Gliwice (budynek G-5, parter).

Tam też należy zgłaszać wszelkie problemy i kwestie dotyczące zarówno udzielania wolnego z powodu działania siły wyższej, jak i wszystkich innych spraw pracowniczych. NSZZ Solidarność na pewno się nimi zajmie.